4.2. Artistieke leiding: regisseur en dirigent

© Walter Roozendaal - www.muzemuzette.com - en Janine Slijkhuis - www.janineslijkhuis.nl - klik hier voor meer informatie

Bij de meeste groepen is de artistiek leider de regisseur of de dirigent. Dat kan verschillen, het is allebei mogelijk.
De artistiek leider houdt zich bezig met de verbinding tussen alle disciplines in het muziektheater.
Omdat de regisseur sterk afhankelijk is van de vormgeving (zoals de inrichting van het toneel of de zeggingskracht van de kostuums) is er veel voor te zeggen deze breedte van taken aan de regisseur toe te vertrouwen. Maar een beeldend of dramatisch denkende dirigent kan natuurlijk ook veel doen.

Dirigent en regisseur delen de opgave om als eersten, ieder vanuit hun eigen discipline, het stuk en de rollen te interpreteren.

Belangrijk is, dat de artistiek leider ook echt de artistieke leiding krijgt. Het mag niet zo zijn dat bijvoorbeeld het bestuur al allerlei beslissingen neemt, waar de artistieke leiding achteraf minder gelukkig mee is.

Bij een muziektheatergezelschap waar ik regisseur werd, kreeg ik in het sollicitatiegesprek te horen, dat het bestuur het erg belangrijk vond dat ik de artistieke leiding had. Dat was namelijk een taak van de regisseur.

Ze waren wel al een half jaar aan het zingen, met als resultaat dat de zangers zó gewend waren om alles zittend te doen, dat ze bijna niet meer aan het spelen te krijgen waren. Daar waren ze door eerdere regisseurs ook eigenlijk nauwelijks op getraind.
Bovendien waren alle rollen al verdeeld. Na twee weken was ik daar bij twee hoofdrollen al erg ongelukkig mee.
Daarnaast was er een professionele solist, die afhaakte toen hij merkte welke eisen ik gewend ben aan hoofdrolspelers te stellen. Hij wilde gewoon een paar keer zijn ding komen doen (‘dan zegt u gewoon waar ik staan moet en dan doe ik de rest’) en stond niet open voor inhoudelijke regie. Voor de extra tijd die dat zou kosten werd hij niet betaald…
Daar bracht ik het bestuur ernstig mee in verlegenheid.
Vervolgens bleek dat de decors en kostuums al lang bij twee ateliers gehuurd waren. Daarmee waren het beeld en de mise-en-scène ook al behoorlijk bepaald.

Eerlijk gezegd was mij niet meer duidelijk waar ik nu echt de artistieke leiding over had…

Samenwerking 1

Wie ook de artistieke leiding heeft: samenwerking tussen de dirigent en de regisseur is van het grootste belang!

Daarvoor is ook nodig dat ze niet voortdurend gescheiden repeteren.
Wanneer dirigent en regisseur al in een vroeg stadium regelmatig tegelijkertijd samen met spelers werken, kunnen zij hun interpretatie delen. Niet alleen met de spelers, maar ook met elkaar.
Bovendien zal dan blijken dat ze elkaar ongelooflijk goed kunnen aanvullen en ondersteunen. Voor een zangprobleem kan vaak een dramatische oplossing gevonden worden, en voor een spelprobleem kan in de zang vaak iets opgelost worden. Voor de spelers worden zang en spel zo een éénheid, vanuit één interpretatie. En zo hoort het ook te voelen!

Het is jammer wanneer een regisseur te laat bij een productie betrokken wordt, of wanneer dit om financiële redenen (er staan twee leidinggevenden tegelijkertijd voor dezelfde mensen) niet haalbaar is.

Verantwoordelijkheden

Daarnaast hebben regisseur en dirigent ieder eigen verantwoordelijkheden.
De muziek is de emotionele stroom, de emotionele kern van een muziektheaterstuk. Het beheer daarvan is in handen van de dirigent.
De dramatische analyse is het terrein van de regisseur (of liever: de dramaturg, wanneer die er is).
Vanuit hun analyse kunnen beiden vragen aan elkaar stellen. Ook dat maakt samenwerking zo interessant. Zang, spel en beweging zijn namelijk samen de basismiddelen om de emotionele waarde van de inhoud gestalte te geven.

Het hebben van eigen verantwoordelijkheden kan ook makkelijk tot concurrentie leiden.
‘Ik moet meer ruimte voor een zangrepetitie hebben’ kan een dirigent wanhopig roepen, ‘als ze nog niet eens zuiver zingen onder al dat gebeweeg, wat moeten we dan nog!’
De regisseur roept intussen wanhopig dat het dan wel aardig mag klinken, ‘maar er niet uítziet, geen enkele uitstraling heeft — en dus al helemaal niet de gewenste!’
Dit betekent waarschijnlijk, dat er te weinig tijd in het repetitieschema heeft gezeten om te voldoen aan de eisen die het stuk stelt. Of het betekent dat beiden tekort zijn geschoten in het bereiken van hun doelen.
De kunst is dan om samen zo positief mogelijk tot oplossingen te komen, eventueel met hulp van de productieleider.

Samenwerking 2

Hierboven gaf ik aan dat de artistieke leiding ook echt het mandaat van het bestuur moet krijgen om die artistieke leiding te voeren. Het werkt niet wanneer het bestuur al allerlei artistieke beslissingen neemt vóór de artistieke staf uit.
Tegelijkertijd is er een aantal gebieden waarbij gezamenlijke beslissingen nodig zijn. Vaak gaat het dan om een samenwerking tussen bestuur, productieleider en artistiek leider. Het gaat daarbij ook vaak over de grotere beslissingen op de langere termijn. Bijvoorbeeld:

• De artistieke leiding geeft adviezen over het volgende nieuw uit te voeren stuk, met name over de artistieke haalbaarheid of wenselijkheid — het bestuur beoordeelt de keuze op financiële en organisatorische haalbaarheid.
• Het bestuur (of een commissie) benadert subsidiegevers en sponsoren — de artistiek leider voegt aan de subsidieaanvraag een enthousiasmerend artistiek plan toe, dat samen met de artistieke staf is opgesteld.
• In een opleidings- of doorstroommodel (meerdere klassen van verschillende leeftijden of niveau) bepalen het bestuur en de artistiek leider (in overleg met de docenten/begeleiders) ieder jaar welke groepen het volgend jaar in de opbouw van het gezelschap nodig zijn.
  Daarbij kijkt het bestuur naar haalbaarheid en denkt het mee over de vraag hoe het langetermijnbeleid er uit zal zien — de artistieke leiding geeft aan welke kinderen op welke manier zouden kunnen doorstromen, en geeft aan welke mogelijkheden zij wenselijk acht voor het langetermijnbeleid.