Minigids: Schimmenspel
les dramatische vorming - schimmenspel © Walter Roozendaal - www.muzemuzette.com - klik hier voor meer informatie
Het spel van licht en duister, van stralende oorsprong en schaduwbeeld, moet al heel oud zijn. Stel je voor hoe de eerste mensen van ontzag vervuld werden, toen zij op de rotswand hun eigen reuzenschaduwen zagen bewegen door het licht van het flakkerende vuur...
In veel culturen is schimmenspel een heilig spel: de mens als schaduw van en tot leven gebracht door een onnoembare lichtbron.
Naast dit soort spelen, die o.a. tot doel hadden religieuze mythen aan de toeschouwers over te dragen, zijn er ook de spelen voor "het gewone volk", waarin de schelm het wint van de rijken, de bazen. In de poppenkast kennen we dat ook van Jan Klaassen, in de commedia del'arte van Harlekijn, in het Zuid-Europese schimmenspel van Karagöz die met zijn uitschuifarm in ieder vuistgevecht in het voordeel is.
In "modernere" vormen is de geheimzinnige kracht van het spel van licht en donker een prachtig middel om sprookjesachtige wonderen vorm te geven.
Schimmen zijn er in vele soorten:
- de schaduwen van handen;
- de schaduwen van levende mensen;
- zwarte platte schimmen;
- ondoorzichtige schimmen, die aan één of beide kanten toch symbolisch beschilderd zijn (bijvoorbeeld Wajangpoppen);
- (gedeeltelijk) doorzichtige schimmen, waarbij de doorzichtige gedeelten meestal gekleurd zijn (zoals Karagöz);
- schimmen aan draden of op stokken;
- schimmen uit één stuk, of schimmen met beweegbare onderdelen (bijvoorbeeld de uit meerdere delen bestaande uitschiet‑arm van Karagöz).
Met kinderen
Schimmenspel is heel geschikt om met kinderen te doen:
- kinderen zijn erg geboeid door het magische effect;
- ook zonder schimmenpoppen kan je spelen door de kinderen zelf schim te laten zijn;
- schimmen zijn eenvoudig te maken;
- ook zonder schimmendoek kan je er mee spelen (schaduwen op de muur, of op de tegels van het schoolplein in de zon);
- schimmen zijn voor jonge kinderen soms makkelijker vast te houden dan handpoppen.
Bovendien:
- schimmen zijn goed inpasbaar in intercultureel onderwijs omdat sommige kinderen hun eigen traditionele schimmenspel meenemen.
Deze minigids
Deze minigids is de bewerking van een instructieboekje bij een projectkoffer, die ik o.a. voor ’T Patform (Steunpunt Kunsteducatie Midden-Kennemerland) heb geschreven. Daarom wordt er op sommige plaatsen naar bepaalde materialen en lesbrieven verwezen.
Je vindt hoofdstukken over:
- enkele basisregels (de eerste les);
- suggesties voor opstellingen voor schimmentheater;
- suggesties voor het leren omgaan met schimmenspel in tableaus;
- suggesties voor het maken van schimmen;
- suggesties voor het maken van meer schimmenspelen;
Om deze minigids bruikbaar te maken voor alle groepen heb ik er van afgezien volledig uitgewerkte lessen te maken. De suggesties geven ruimte om de lessen aan te passen aan je eigen groep, en eventueel uit te gaan van actuele voor de kinderen bekende liedjes, versjes, verhalen, enz.
Opbouw
In de eerste lessuggesties wordt alleen uitgegaan van een lichtbron (filmzon of bureaulamp), zonder scherm. Later wordt ook met een scherm (laken) gewerkt. In de eerste lessuggesties wordt ook nog geen gebruik gemaakt van poppen, maar zijn de kinderen zelf de schimmen.
Een aantal malen geef ik voorbeelden uit "Ziezo, De 347 kinderversjes" van Annie M.G. Schmidt. Ik ben er vanuit gegaan dat dit boek op iedere school wel aanwezig is (of minstens in het bezit van één collega).
Met jonge kinderen zou je een serie lessen bijvoorbeeld als volgt kunnen opbouwen:
- 1 les schaduwen verkennen/herkennen op de muur of op het schoolplein,
- 1 les schaduwen tekenen en inkleuren op rollen behangpapier,
- 1 les zingend in de kring rond het schimmenscherm gaan, gevolgd door het uitbeelden van een liedje in één tableau,
- vervolglessen: liedjes in meer tableaus,
- eenvoudige schimmen van karton knippen,
- een versje,
- een verhaal.
Met oudere kinderen:
- iets sneller door dezelfde lessen gaan (je zou bijvoorbeeld met het schimmenscherm gelijk met het verkennen van de basisregels kunnen beginnen),
- vervolgen met het maken van schimmen van karton,
- vervolgen met schimmen van karton met beweegbare onderdelen,
- toepassen in liedjes, versjes, spreekwoorden, grotere verhalen
- ook gebruik maken van bijvoorbeeld muziek of achtergrondgeluiden,
- experimenteren met vormen als met/zonder verteller.
De projectkoffer
In de oorspronkelijke projectkoffer zaten:
- deze minigids;
- een wit tweepersoons laken;
- een filmzon met statief;
- professioneel theatertape voor het beveiligen van het elektriciteitssnoer van de filmzon;
- touw en knijpers om het laken op te hangen;
- splitpennen en satéstokjes om zelf kartonnen schimmen mee te maken;
- diaraampjes met kleurfilters;
- een voorbeeldschim van karton (de koning van de plaat hierboven).