© Walter Roozendaal - www.muzemuzette.com - klik hier voor meer informatie

“Welke functie kan het jeugdtheater hebben bij het helpen van kinderen om hun wereld op orde te brengen? Ga je in op de moeilijk vragen des levens of bewijs je kinderen een grotere dienst door hen weg te laten dromen bij een onbezorgde voorstelling? Er is al vaak over deze vraag gediscussiëerd, maar hij blijft actueel.”
Mieke de Waal: Een kwart eeuw kinderen in Nederland, Publieksverkenning in opdracht van theatergroep Wederzijds, uitg. Boekmanstudies, Amsterdam 1996

Ik schreef dit artikel in 1996 voor de scholen, over dilemma's in het maken  en programmeren van jeugdtheater. Wat mij betreft is de vraag inderdaad nog steeds actueel.

Jeugdtheater in ontwikkeling

In de wereld van de popmuziek en de mode weten we alles van trends en veranderingen. De wereld van het jeugdtheater kent ze ook.
Na de tijd van de zorgeloze sprookjes ontstond in de zestiger jaren het vormingstheater, met het accent op de politieke boodschap. Als reactie daarop ontstond theater, waarin gezocht werd naar nieuwe speelvormen. Aan de vruchtbare wisselwerking tussen die twee dankt het Nederlandse kindertheater zijn hoge kwaliteit. Maar weinig mensen weten, dat ons jeugdtheater wereldwijd een toonaangevende plaats inneemt!

We zitten nu in een periode waarin de spelkwaliteit, en dus het kunstenaarschap, belangrijk is. Daarbinnen zie je trends als:

• multidisciplinair: het koppelen van verschillende kunstvormen aan elkaar: bijna alle jeugdconcerten zijn op een of andere manier van theaterelementen voorzien — bijna alle jeugdtheatervoorstellingen kennen momenten met muziek of dans;
• multicultureel: interculturele inhoud/vorm: sprookjes uit andere culturen, wereldmuziek;
• multimedia: het gebruik van moderne technieken, bijvoorbeeld live-videobeelden bij een voorstelling;
• het bewerken van klassiek toneel voor kinderen: Shakespeare's Romeo en Julia, Stil de Trommelaar (de doofstomme zoon van Brechts Moeder Courage), Medea;
• het theatraliseren van de (soms harde) realiteit.

De realiteit in het theater

Enige jaren geleden vond ik "Wonderkanker" één van de beste voorstellingen. Pieter Tiddens van theatergroep Wederzijds zat temidden van computers, keyboards, monitoren en een voor die tijd zeer geavanceerd audiovisueel controlecentrum en vertelde de geschiedenis van een  kind met jeugdkanker. Omdat hij via al die muzikale en grafische techniek speelde ontstond er een wonderlijke ruimte, een soort afstand, die maakte dat de emoties de kinderen niet overstroomden. De kinderen zaten wezenlijk te genieten van een ongelooflijk boeiend en waardevol verhaal. Waar ze achteraf veel vragen over stelden, die van een reële betrokkenheid getuigden. En die ook lieten zien, dat de voorstelling ze de gelegenheid had gegeven om het onderwerp op een reële manier te verwerken.

In onze regio schreef geen enkele school in op deze voorstelling. Zelfs de scholen, die elk jaar vooraan staan om Wederzijds binnen te halen kozen niet voor Wonderkanker.
Op zich is de angst om dit onderwerp je school in te halen begrijpelijk. Maar waarom speelt Wederzijds zo'n stuk dan — en programmeer ik het vervolgens?

Mijn antwoord is, dat de voorstelling voldoet aan twee belangrijke voorwaarden:

• de voorstelling wordt liefdevol verteld
• en geeft kinderen de tijd en ruimte om de informatie in hun eigen tempo te verwerken.

Op dat moment blijkt de voorstelling tegemoet te komen aan de behoefte van kinderen aan een compleet beeld over een ingewikkeld onderwerp. Een onderwerp, dat misschien altijd een beetje van ze is weggehouden, maar waar ze wel voortdurend allerlei ruis over opvingen.
Wederzijds spreekt over de gevoelde noodzaak om over zo'n onderwerp theater te maken. Theater dat ruimte geeft voor het doorleven van emoties en het krijgen van inzichten.

Belma: een film

Dit jaar (dat was dus 1996) zit in ons aanbod de film Belma, over een meisje uit Bosnië.
Natuurlijk moet je je afvragen, als je in je klas vluchtelingen hebt zitten, of je deze film nu juist wèl of juist níet kiest. Naast een kostelijke liefdesgeschiedenis is er ook de ontsnappingstocht door een mijnenveld en de confrontatie met een voormalige kampbeul. De scène waarin een stel mannen wraak neemt op de kampbeul zit aan de grens van wat kinderen kunnen incasseren. En wanneer je bang bent, dat je een half afgesloten wond ruw open schuurt en de emoties die dan omhoog komen niet kan hanteren – dan zou ik ook liever kiezen voor iets anders.

Daartegenover staat, dat de film ruimschoots voldoet aan de twee voorwaarden (liefdevol verteld; tijd en ruimte)! In dit geval zijn de paar korte maar hard-realistische momenten zelfs letterlijk met twee uitgebreide liefdesgeschiedenissen verweven. En wordt de boodschap van de film (dat de kringloop van wraak doorbroken moet worden) door een slimme dramaturgie steeds weer herhaald, zodat deze werkelijk tot de kinderen kan doordringen.

Negen scholen (ruim tien procent in ons werkgebied) gingen de uitdaging aan om op deze film in te schrijven. De uitdaging voor mij is dan: met welk materiaal bereid ik de leerlingen daar op voor?

Wederzijds heeft over hetzelfde onderwerp al twee voorstellingen gemaakt: Mirad, een jongen uit Bosnië, deel 1 en 2. Die voorstellingen waren ontstaan, nadat Wederzijds samen met andere internationaal bekende jeugdtheatergroepen in Bosnië geweest was – en ze de noodzaak van kunst voor de kinderen in de kampen aan den lijve gevoeld hadden.
Bij die voorstellingen maakten ze een video, die in een kwartier de voorgeschiedenis van Joegoslavië vertelt. Het begrip nationalisme staat daarbij centraal. De video eindigt met de vraag: Wanneer is een oorlog eigenlijk afgelopen? Als het schieten is opgehouden, of als het haten is opgehouden?
Die laatste vraag is precies ook het thema van Belma! Moet haar vader meewerken aan de wraak op de kampbeul of juist ingrijpen als dat gebeurt?
Met dank aan Wederzijds zullen we de video graag als uitgangspunt voor ons lesmateriaal gebruiken.

Onze bedoeling met het lesmateriaal is de kinderen:

• op de juiste wijze "geopend" naar de voorstelling te laten gaan, zodat ze er van kunnen genieten èn
• ze voldoende houvast te geven om de emoties en informatie op te nemen en te verwerken.